Wyrok łączny

W ostatnim czasie kwestia stosowania przez Sąd instytucji kary łącznej w wyroku łącznym przysparza wiele problemów, zarówno osobom skazanym, jak również ich obrońcom. Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie konstrukcji wyroku łącznego oraz przedstawienie zmian przepisów kodeksu karnego dotyczących kary łącznej, które weszły w życie dnia 1 lipca 2015 roku.

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż celem kary łącznej jest połączenie przez Sąd dwóch lub więcej kar jednostkowych skazanego w jedną karę łączną, które to połączenie może zostać dokonane zarówno w wyroku skazującym, jak i w odrębnym wyroku łącznym, przy zastosowaniu jednej z trzech zasad tj. zasady absorpcji, zasady asperacji lub zasady kumulacji. Pierwsza z nich polega na orzeczeniu kary łącznej w wysokości najwyższej z wymierzonych wcześniej kar jednostkowych.

Zasada asperacji polega natomiast na wymierzeniu kary łącznej w granicach od najwyższej z kar jednostkowych, do ich sumy. Ostatnią zasadą, którą może zastosować Sąd w przypadku łączenia kar jest zasada kumulacji. W tym przypadku Sąd sumuje wszystkie poszczególne kary za przestępstwa, które podlegają łączeniu.

Przykład: Jan Kowalski został skazany za 4 przestępstwa, z czego za pierwsze na karę 2 lat pozbawienia wolności, za drugie na karę 2 lat pozbawienia wolności, za trzecie na karę 3 lat pozbawienia wolności oraz za czwarte 4 lat pozbawienia wolności. Sąd wydając wyrok przy zastosowaniu zasady absorpcji orzeknie karę łączną w wysokości 4 lat pozbawienia wolności (kara łączna w wysokości najwyższej z wymierzonych wcześniej kar jednostkowych). W przypadku zastosowania zasady asperacji kara łączna wynosić będzie od 4 do 11 lat, natomiast w przypadku zastosowania zasady kumulacji 11 lat pozbawienia wolności.

Sądem właściwym do wydania wyroku łącznego jest sąd który wydał ostatni wyrok skazujący lub łączny (dodane od 1 lipca 2015 roku) w pierwszej instancji, orzekający kary podlegające łączeniu, natomiast jeżeli w pierwszej instancji orzekały sądy różnego rzędu, wyrok łączny wydaje sąd wyższego rzędu. Inicjatywa w kwestii wydania wyroku łącznego może pochodzić zarówno od skazanego, prokuratora lub wyrok łączny może zostać wydany z urzędu.

Orzeczenie kary łącznej na podstawie przepisów obowiązujących do dnia 1 lipca 2015 roku

Aby można było zastosować instytucję kary łącznej na podstawie przepisów obowiązujących do 1 lipca 2015 roku konieczne było spełnienie następujących wymogów:

• sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw,
• przestępstwa te zostały popełnione zanim zapadł pierwszy, chociażby nieprawomocny, wyrok co do któregokolwiek z nich,
• za przestępstwo te wymierzone zostały kary tego samego rodzaju albo inne podlegające połączeniu.

W tym przypadku Sąd wymierza karę łączną, niezależnie czy poszczególne kary zostały już w całości albo w części wykonane, w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności. Natomiast w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności sąd wymierza karę łączną pozbawienia wolności, przyjmując, że miesiąc ograniczenia wolności równa się 15 dniom pozbawienia wolności.

Orzeczenie kary łącznej na podstawie obecnie obowiązujących przepisów

W związku z nowelizacją przepisów na podstawie ustawy z dnia 20 lutego 2015 roku o zmianie ustawy – kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, obowiązującej od dnia 1 lipca 2015 roku, Sąd orzeka karę łączną, jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu.

Podstawą orzeczenia kary łącznej są wymierzone i podlegające wykonaniu w całości lub w części kary lub kary łączne za przestępstwa, a co za tym idzie ustawodawca zrezygnował z wymogu, aby przestępstwa te zostały popełnione zanim zapadł pierwszy, chociażby nieprawomocny, wyrok co do któregokolwiek z nich.

Kolejnym novum przewidzianym w obecnie obowiązujących przepisach jest okoliczność, zgodnie
z którą jeżeli po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary lub kary łącznej sprawca popełnił przestępstwo, za które orzeczono karę tego samego rodzaju lub inną podlegającą łączeniu, orzeczona kara nie podlega łączeniu z karą odbywaną w czasie popełnienia czynu. Podwyższona została również górna granica kary pozbawienia wolności, która obecnie w przypadku wydania wyroku łącznego wynosi 20 lat (więcej odnośnie wymiaru kary łącznej – patrz art. 86 k.k.)

Intertemporalne uregulowania instytucji kary łącznej

Największe kontrowersje w obecnym stanie wzbudza kwestia, który porządek prawny należy zastosować w przypadku łączenia kar prawomocnie orzeczonych do dnia 30 czerwca 2015 roku z karą, która stała się prawomocna po wyżej wskazanej dacie.

Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 2015 roku, przepisów rozdziału IX ustawy kodeks karny(dotyczących między innymi kary łącznej), w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, nie stosuje się do kar prawomocnie orzeczonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, chyba że zachodzi potrzeba orzeczenia kary łącznej w związku z prawomocnym skazaniem po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy.

Jak więc wynika z powyższego, w sytuacji gdy mamy do czynienia z wyrokami, z których część stała się prawomocna do dnia 30 czerwca 2015 roku, natomiast inne dopiero po tej dacie, zastosowanie powinien znaleźć obecnie obowiązujący porządek prawny tj. obowiązujący od dnia 1 lipca 2015 roku.

W przedmiotowej kwestii istniały liczne spory, co do możliwości zastosowania względniejszego porządku prawnego w stosunku do sprawcy w przypadku łączenia kar orzeczonych zarówno przed, jak
i po 1 lipca 2015 roku.

Przełomowym momentem było wydanie przez Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowienia z dnia 14 stycznia 2016 roku w sprawie o sygn. akt II AKz 929/15, w którym Sąd stwierdził, iż treść art. 19 ust. 1 przepisów przejściowych wyłącza możliwość zastosowania przepisów względniejszych o czym stanowi art. 4 § 1 k.k., nakazując stosowanie przepisów nowych w każdym przypadku, kiedy wobec skazanego zapadło przynajmniej jedno skazanie prawomocne po dniu 1 lipca 2015 roku.